Nguyễn-Mạnh-Tường kể lại quãng đời bị cô-lập, tựa như cuộc hành-trình cô-đơn trong sa-mạc, giống như cảnh một giáo-dân bỗng bị rút phép thông-công, ôm trên mình cái vạ tuyệt-thông. Cuối đời, cái vạ tuyệt-thông được tháo-gỡ, ông cũng có một đám tang dàn-dựng, có lãnh-đạo đến viếng, có nhà nước tặng hoa, có điếu-văn, có huy-chương gài ghim đâu đó trên người. Kỷ-niệm một trăm năm năm sinh, năm 2009, các môn-sinh cũ tổ-chức một khóa hội-thảo, ôn kỷ-niệm, vinh-danh Thầy. Các tài-liệu có gom lại thành kỷ-yếu. Trưởng-nam Nguyễn-Tường-Hưng và gia-đình gom-góp trích-dẫn một số bài-viết và bài-báo ghi là Hồi-ký Nguyễn-Mạnh-Tường. Trong một cuốn sách nói về những người thày trong sử Việt, bộ ba tác-giả Nguyễn-Quốc-Tín, Nguyễn-Như-Mai, và Nguyễn-Huy-Thắng có dành một bài về ông tóm-tắt 20 trang. Thụy-Khuê dành hẳn cho ông một chương dài gần năm chục trang trong cuốn Nhân-văn Giai-phẩm. Những bài kỷ-niệm, các mẩu hồi-ký, chương sách tóm-tắt, phong-phú chi-tiết, nặng đường tình-cảm, tổng-hợp lan-man, người sau muốn tìm-hiểu, không dễ. Trong hoàn-cảnh đó, chúng tôi thu-thập các chi-tiết sắp-xếp theo chủ-đề, mong giúp cho những người muốn tìm-hiểu sẽ có được một hồ-sơ gọn-gàng dễ đọc. Bộ hành-trạng Nguyễn-Mạnh-Tường trong cuốn đầu này trình-bày một số hoàn-cảnh nổi bật trong đời, những cơn gió lốc mưa lũ đã dồn-dập trong nhiều bối-cảnh, theo dòng thời-gian, những liên-hệ với các bạn-bè và nhân-vật đương thời.
Hai chương đầu nói về thuở nhi-lập gồm hai bằng tiến-sỹ và nền giáo-dục nhân-bản đã tạo nên con người. Chương ba trình-bày một số nhân-vật chunh-quanh và đồng-hành, sản-phẩm của xã-hội đương-thời nhưng cũng đã đóng-góp xây-dựng cải-tiến xã-hội đó. Năm chương sau trình-bày nhiều khía-cạnh của nhân-vật: chương bốn tả niềm vui trong quãng đời xán-lạn của nhà giáo; chương năm, niềm hãnh-diện của người trí-thức bước ra khỏi tháp ngà làm phận-sự người dân yêu nước; chương sáu kể về những chìm-nổi của nghề luật-sư; chương bẩy nói lên trăn-trở và khó-khăn của luật-gia vận-động quốc-tế yểm-trợ ước-vọng thống-nhất đất-nước và vận-động dân-chủ pháp-trị trong hoàn-cảnh cách-mạng ấu-trĩ chưa quen tôn-trọng pháp-luật; chương tám kể lại hai chuyến tranh-đấu cho hòa-bình trong buổi chiến-tranh giải-thể chính-sách thuộc-địa. Chương chín kể lại cái vạ tuyệt-thông vì bài thuyết-trình về sai-lầm trong chính-sách cải-cách Ruộng-đất xảy ra cùng lúc với phong-trào Nhân-văn Giai-phẩm. Hai chương cuối thử tìm-hiểu tâm-tư lúc tuổi-trẻ đầu đời và suy-diễn về tâm-tư lúc cuối đời.
