მეფე დარიავახუშის (დარიოს I) ზეობის შუა პერიოდი. ორი ნათელი ახალგაზრდა სახე: მზისია, სვანთა მთავრის თავნება ასული და ქშაიარშა (ქსერქსე I), სპარსეთის ტახტის უშიშარი მემკვიდრე; წყალი და ცეცხლი, რა ძალამ უნდა შეჰყაროს ერთად ეს ორი ბუნებით დაპირისპირებული სტიქია? შვიდ წიგნად წარმოდგენილი ისტორიული რომანის: „და აწ გარდასულს მხოლოდ ღმერთი გამოიძიებს“ ძირითადი დილემაც სწორედ ამ საკითხის გადაწყვეტა გახლავთ. რომანის პირველი ნაწილი: „იყო ერთი უძლეველი იმპერია“ მზისიასა და ქშაიარშას ყმაწვილობასა და მათი ურთიერთობების დასაწყისზე მოგვითხრობს. მათი თავბრუდამხვევი სასიყვარულო თავგადასავლების ფონზე მკითხველი საკმაოდ დეტალურად გაეცნობა აქამენიდთა იმპერიის სამეფო კარს და ქშაიარშას უახლოეს სამეგობროს, რომელთა ნაწილიც მომავალში სახელოვანი სარდლები გახდებიან.
ამ წიგნში წარმოჩენილი მოვლენები და ხასიათები ძირითადად ანტიკური ხანის ბერძნულ-რომაულ წყაროებსა და არქეოლოგიურ მასალების თანამედროვე სამეცნიერო კვლევებს ეფუძნება . ასე რომ, როდესაც ამ რომანის ფურცლებზე მონა შეგხვდებათ, მდიდარი ვაჭარი ან მეფისწულის ძიძა, დარწმუნებული ბრძანდებოდეთ, რომ ისინი რეალური პიროვნებები იყვნენ.
„რამდენადაც ვიცნობთ აქემენიდურ ირანთან დაკავშირებულ მხატვრულ ლიტერატურას, მსგავსი მოცულობის, სიღრმისა და სინამდვილესთან ასე მიახლოებული მხატვრული ნაწარმოები ჯერ არ შექმნილა...
ისეთი განცდა გვეუფლება, თითქოს, ცირა გელენავას, დასავლეთის ცნობიერებაში, აქემენიდურ ირანზე ზნეობისა და ისტორიული სიმართლის აღსადგენად, ერთი დიდი რევოლუცია მოეხდინოს.“
ნომადი ბართაია
აღმოსავლეთმცოდნე, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი,
ი. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ირანისტიკის კათედრის გამგე,
მწერალი, ირანული ლიტერატურის მთარგმნელი
„გარდა მხატვრული ღირებულებისა, ცირა გელენავა-ვოლობუევას რომანი: „და აწ გარდასულს მხოლოდ ღმერთი გამოიძიებს“ მეცნიერული თვალსაზრისითაც იმდენად საინტერესოა, რომ მე მას აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტის სტუდენტებისთვის აუცილებელი კლასგარეშე საკითხავი ლიტერატურის ნუსხაში შევიტანდი.“
მაია სახოკია
აღმოსავლეთმცოდნე, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი,
ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ინდურ-ირანული ენების განყოფილების ხელმძღვანელი, მკვლევარი, მწერალი, აქემენიდური წარწერების მთარგმნელი
